Ngay từ thế kỷ trước Đảng ta đã xác định: “Phát huy nguồn lực trí tuệ và sức mạnh tinh thần của người Việt Nam, coi phát triển giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ là nền tảng và động lực của sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá”.

Nghị quyết Trung ương 2 khoá VIII yêu cầu “Nhà nước phải có cơ chế, chính sách tạo điều kiện và khuyến khích các doanh nghiệp, các cá nhân, các tổ chức xã hội tham gia xây dựng các cơ sở giáo dục ngoài công lập”.

Phó Thủ tướng Chính phủ Phạm Gia Khiêm đã nêu ra với Bộ Giáo dục và Đào tạo trong công tác triển khai qui hoạch mạng lưới các trường đại học và cao đẳng Việt Nam giai đoạn 2001 - 2010 là “phấn đấu để có thể nâng tỷ lệ sinh viên ngoài công lập lên 40% đến năm 2010”.

Cả nước hiện nay có 63 trường Đại học và Cao đẳng ngoài công lập (bán công, dân lập, tư thục) trong đó có 29 trường Đại học, 24 trường Cao đẳng được hình thành và phát triển. Hệ thống các trường ĐH, CĐ ngoài công lập đã phát triển nhanh chóng về số lượng và ngày càng được nâng cao về chất lượng, đã khẳng định được vị trí trong hệ thống giáo dục quốc dân. Việc hình thành và phát triển khối trường ĐH, CĐ ngoài công lập đã thu hút được các thành phần kinh tế, tận dụng khả năng, chất xám của các nhà giáo, nhà khoa học đóng góp cho giáo dục và góp phần thoả mãn nhu cầu học tập của sinh viên, góp phần giảm áp lực cho các trường công về số lượng sinh viên ĐH, CĐ; đồng thời tạo điều kiện nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống tinh thần của người lao động, tăng tính hấp dẫn về đầu tư nước ngoài, tăng lực lượng lao động được đào tạo hàng năm, tăng đề tài khoa học phục vụ quốc kế dân sinh, góp phần thực hiện thắng lợi việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế vùng miền, góp phần thực hiện thắng lợi chủ trương xã hội hoá giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ của Đảng, Nhà nước và góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp CNH - HĐH đất nước.

Năm 1996, cả nước có 15.168 sinh viên ĐH, CĐ ngoài công lập (chiếm 3,8% tổng số sinh viên) đến năm 2006 các trường ngoài công lập đã có 192.765 sinh viên tăng 1,8 lần so với năm 2001 (29.409 sinh viên) và đạt 13 lần so với tổng số sinh viên ngoài công lập năm 1996.

Theo số liệu báo cáo của 27 trường ĐH, CĐ thì hiện tại cơ cấu đào tạo ở các trường ĐH, CĐ ngoài công lập phân bố như sau: Khối kinh tế chiếm 44,5%; khối khoa học xã hội - nhân văn - ngoại ngữ chiếm 18,91%; khối kỹ thuật công nghệ chiếm 34,2%; khối nông -lâm-ngư chiếm tỉ lệ 1,42%; khối khoa học cơ bản chiếm tỷ lệ không đáng kể.

Tuy những năm qua Đảng, Nhà nước và ngành giáo dục đã có những cố gắng trên lĩnh vực này và đã đạt được một số thành tựu nhất định nhưng vẫn còn những mặt phát triển cả về số lượng và chất lượng.

- Về chất lượng đào tạo: Nhìn chung chất lượng đào tạo ở các trường ĐH, CĐ ngoài công lập còn hạn chế. Các trường chưa thực sự có chuyển biến mạnh về chất lượng đào tạo; cơ cấu ngành nghề còn mất cân đối, tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp còn thấp. Việc thu hút cán bộ có năng lực làm giảng viên cơ hữu còn gặp nhiều khó khăn. Giảng viên cơ hữu phần nhiều là cán bộ đã về hưu, tuổi cao hoặc sinh viên mới ra trường. Đội ngũ cán bộ quản lý chưa đáp ứng yêu cầu. Cơ sở vật chất trang thiết bị nhìn chung còn nghèo nàn. Tài liệu, giáo trình, sách giáo khoa, thư viện thiếu thốn, chưa được quan tâm đầu tư đúng mức. Một số trường chưa chú trọng nâng cao chất lượng đào tạo, chỉ chạy theo số lượng đầu vào, tuyển sinh vượt chỉ tiêu. Đã có 18 trường tuyển vượt 20% chỉ tiêu đã bị xử phạt hành chính theo Nghị định số 49/2005/NĐ - CP ngày 11/4/2005 của Chính phủ từ 40 triệu đến 60 triệu đồng. Các điều kiện đảm bảo chất lượng đào tạo đã không theo kịp sự phát triển nhanh về mạng lưới và quy mô đào tạo.

- Đội ngũ giảng viên ở một số trường vẫn chưa tăng đáng kể về số lượng, cơ cấu không đồng bộ, vừa thiếu, vừa yếu, đặc biệt tỉ lệ giảng viên cơ hữu còn thấp, có trường chỉ đạt 15%; tỷ lệ giảng viên có trình độ thạc sĩ, tiến sĩ, có chức danh giáo sư, phó giáo sư thấp.

- Về tổ chức và nhân sự: Trong nhiều năm qua vấn đề quan hệ nội bộ của một số trường hợp có nhiều bất cập. Hội đồng quản trị của một số trường mất đoàn kết nội bộ nghiêm trọng, đặc biệt là mâu thuẫn giữa Hội đồng quản trị và Hiệu trưởng, làm ảnh hưởng đến sự phát triển của các trường. Về cơ cấu tổ chức bộ máy cũng còn chưa thống nhất theo quy định, có trường bổ nhiệm 11 phó hiệu trưởng, nhưng có trường trong suốt 10 năm hoạt động không có phó hiệu trưởng, do không thống nhất trong phương pháp quản lý, nội bộ mất đoàn kết của một số trường đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến vai trò và uy tín trong xã hội

Nguyên nhân của những yếu kém

Một số trường chưa có kế hoạch tổng thể trong việc phát triển trường, đặc biệt là xây dựng cơ sở vật chất và đào tạo đội ngũ giảng viên cơ hữu. Một số trường để động lực kinh tế chi phối các mặt hoạt động, các điều kiện đảm bảo chất lượng đã không đáp ứng được với tăng quy mô đào tạo.

Phần lớn các trường chưa có quy chế chi tiêu nội bộ, vấn đề sở hữu tài sản trong các trường ĐH, CĐ ngoài công lập cho đến nay vẫn chưa có các quy định cụ thể, gây nhiều trở ngại trong quản lý. Nhiều văn bản pháp quy đã lạc hậu, không phù hợp với thực tiễn nhưng chưa được điều chỉnh kịp thời, gây lúng túng khi xử lý.

Các cơ quan quản lý nhà nước có liên quan chưa thực sự quan tâm đến sự phát triển của các trường ĐH, CĐ ngoài công lập nên chưa biến các chủ trương thành các chính sách cụ thể, định hướng cho sự phát triển chung của các trường.

Cơ chế chính sách của nhà nước chưa thực sự ưu đãi cho sự phát triển các trường ngoài công lập về đất đai, vay vốn ưu đãi và thuế.

Một số văn bản quản lý nhà nước về tài chính liên quan đến quyền sở hữu và cách quản lý tài chính chưa theo kịp với thực tế phát triển của các trường là nguyên nhân của những mâu thuẫn và cản trở hoạt động chung của trường.

Một số giải pháp để nâng cao chất lượng

Hệ thống các trường ĐH, CĐ ngoài công lập là một sắc thái mới trong nền giáo dục quốc dân, đóng vai trò quan trọng trong tiến trình đổi mới giáo dục đại học Việt Nam. Để phát huy những kết quả đã đạt được, khắc phục những yếu kém tồn tại, tạo điều kiện cho các trường ĐH, CĐ phát triển đúng hướng, xin đề xuất kiến nghị một số giải pháp sau đây:

a) Tiếp tục phát triển mạng lưới và quy mô đào tạo của các trường ĐH, CĐ ngoài công lập để đến năm 2010 quy mô sinh viên ĐH, CĐ ngoài công lập đạt tỷ lệ 40%.

Muốn vậy, trước hết phải đơn giản hoá thủ tục hồ sơ đề nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét về mặt nguyên tắc cho thành lập trường. Giai đoạn này chỉ nên chú trọng đến tiêu chuẩn của những người sáng lập; nguồn vốn đầu tư ban đầu; phương án mở ngành nghề và huy động giảng viên; văn bản hứa cấp đất của chính quyền cấp tỉnh và thành phố. Đến giai đoạn ra quyết định thành lập trường mới cần kiểm tra thực tế về đất đai, nguồn vốn, đội ngũ quản lý và giảng viên, qui mô đào tạo. Bộ Giáo dục và Đào tạo cần sớm ban hành điều kiện, thủ tục thành lập, đình chỉ hoạt động, sáp nhập, chia tách trường đại học để tạo cơ sở pháp lý cho các nhà đầu tư trong việc xây dựng đề án thành lập trường.

Về hình thức sở hữu của trường dân lập khác với trường tư thực nên Bộ Giáo dục và Đào tạo cần sớm ban hành Quy định chuyển đổi loại hình trường đại học dân lập sang loại hình trường đại học tư thục làm hành lang pháp lý điều chỉnh cho sự chuyển đổi hợp pháp, thuận lợi, xử lý được tranh chấp.

b) Bảo đảm sự bình đẳng giữa các trường công lập và ngoài công lập. >

Nhà nước không chỉ đầu tư cho các trường công lập mà còn đầu tư cho các trường ngoài công lập; trong việc đa dạng hoá trình độ đào tạo, loại hình đào tạo và trong việc mở rộng quan hệ quốc tế và đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên.

c) Tăng cường quản lý nhà nước của Bộ Giáo dục và Đào tạo thông qua công tác ban hành các văn bản pháp quy, công tác thanh tra và kiểm tra, công tác kiểm định, công nhận chất lượng.

Sự phát triển của các trường ĐH, CĐ ngoài công lập đã khẳng định chủ trương xã hội hoá đúng đắn của Đảng và Nhà nước. Sự hình thành và phát triển hệ thống các trường ĐH, CĐ ngoài công lập là thành tựu có ý nghĩa quan trọng trong tiến trình đổi mới hệ thống giáo dục đại học Việt Nam. Để hệ thống các trường ngoài công lập phát triển mạnh mẽ và đúng hướng đòi hỏi Đảng, Nhà nước và Chính phủ cần có một giải pháp đồng bộ, hữu hiệu hơn trong thời gian sắp tới.

Trần Đức Hà và Nguyễn Thị Thu Hà

(Theo Báo Điện tử Đảng Cộng sản)