Văn hóa du lịch kêu cứu
Những ngày qua, thông tin diễn viên hài Minh Béo bị tạm giam khi đi
du lịch Mỹ xuất hiện liên tiếp trên các phương tiện thông tin đại chúng,
không khỏi khiến dư luận nhớ tới hàng loạt vụ việc xảy ra gần đây gây
xấu hổ ngành du lịch nước nhà. Đó là chuyện năm du khách Việt bị cảnh
sát Singapore phạt tù vì ăn cắp quần áo, chuyện hai du khách Việt bị tạm
giữ ở Thụy Sĩ vì trộm kính hàng hiệu, hay chuyện nhóm du khách Việt bị
bắt ở Thái Lan vì ăn cắp 206 bộ quần áo... Những sự vụ bị bắt quả tang
vì “cầm nhầm” này tưởng rằng chẳng gây ảnh hưởng gì, nhưng có thấy những
tấm biển cảnh báo ghi bằng tiếng Việt treo ở khu công cộng các nước bạn
mới thấy tật xấu ăn cắp vặt của không nhiều du khách Việt đã thật sự
làm nhục quốc thể. Ở xứ Đài Bắc (Trung Quốc) là biển báo ghi bằng hai
thứ tiếng Trung và Việt: “tội trộm cắp sẽ bị phạt tù ít nhất ba tháng”;
còn ở một số siêu thị Nhật là “chú ý, ở đây có camera an ninh”...
Không chỉ thế, không ít du khách Việt còn gây ấn tượng xấu trong mắt
bạn bè thế giới với một loạt thói quen ứng xử thiếu văn hóa như: ăn uống
lãng phí, xả rác bừa bãi, chen lấn không xếp hàng, hút thuốc lá, mất
trật tự nơi công cộng... Chẳng thế mà ở Thái-lan, Hàn Quốc, người Việt
có thể dễ dàng tìm thấy những biển hiệu tiếng Việt như: “Khu vực này cấm
vứt bỏ rác thải sinh hoạt”, “Hãy bỏ rác thải vào túi ni-lon”... hay ở
các cửa hàng buffet tại Thái-lan, Singapore là các cảnh báo “Xin vui
lòng ăn bao nhiêu lấy bấy nhiêu”, “Lấy thừa thức ăn sẽ bị phạt”, “Trường
hợp quý khách lấy đồ ăn không hết, buộc chúng tôi phải tính thêm gấp
năm lần một suất ăn”... Nếu thật sự yêu và tự hào về ngôn ngữ dân tộc,
hẳn sẽ không ít người Việt Nam đau xót khi tiếng Việt được “quốc tế hóa”
theo cách thức này. Thậm chí, đã hai năm liền, đại diện Đại sứ quán
Việt Nam tại Malaysia đã phải xin lỗi quan khách vì tiệc buffet chiêu
đãi quốc khánh Việt Nam bị người Việt giành hết thức ăn.
Ông Nguyễn Văn Mỹ, Giám đốc Công ty Lửa Việt Tours kể lại, năm 2008,
trong lần dẫn đoàn khách gồm nhiều lãnh đạo Việt đi châu Âu, đoàn khách
đã bị cảnh sát Ý mời vào phòng làm việc vì quá ồn ào tại nhà ga Venise.
Lại có lần đưa đoàn doanh nghiệp đi khảo sát thị trường Thái-lan năm
2005, một vị giám đốc bất ngờ bị hai cảnh sát áp giải. Thì ra từ camera
an ninh, họ phát hiện vị này lén lấy thuốc ra hút rồi lấy chân rụi thuốc
ở khu vực cấm hút, bị phạt 50 USD... Thật khó để kể hết những hành vi
xấu của một bộ phận người Việt khi đi du lịch nước ngoài.
Tuy nhiên, đáng báo động hơn cả là tình trạng du khách lợi dụng con
đường du lịch để ở lại lao động chui. Mới đây, vụ 46 du khách Việt bỏ
trốn ở đảo Cheju-Hàn Quốc đã lập nên kỷ lục về số lượng người nhập cảnh
bất hợp pháp từ hòn đảo này, nâng tỷ lệ lao động chui ở Hàn Quốc lên 32%
vượt xa mức trung bình 17%. Những năm gần đây, Thái-lan đã công khai
đưa Việt Nam vào danh sách đen của các nước nhập cảnh có điều kiện.
Singapore cũng liên tục từ chối du khách nữ Việt Nam nhập cảnh. Những sự
“đề phòng” và “quan tâm” như trên của các quốc gia trong khu vực chính
là hồi chuông gióng giả cảnh báo về những thói quen xấu theo kiểu “tự
nhiên chủ nghĩa” của không ít du khách Việt.
Những hành vi, thói quen xấu đó chỉ là hành động riêng lẻ của một cá
nhân trong một bộ phận người Việt. Tuy nhiên, khi đã đi du lịch nước
ngoài thì đó lại là câu chuyện của cả một quốc gia, bởi mỗi du khách đều
được coi là người mang trong mình những yếu tố văn hóa của đất nước đó.
Cũng như “con sâu làm rầu nồi canh”, những hành vi xấu khi đi du lịch
của người Việt không chỉ làm ảnh hưởng đến những người xung quanh hay
môi trường du lịch, mà còn làm cho hình ảnh đất nước, con người Việt Nam
xấu hơn trong mắt bạn bè quốc tế, nếu không muốn nói là “làm nhục quốc
thể”, nhất là trong bối cảnh Việt Nam đang mở cửa, hội nhập. Đây là một
trong những nguyên nhân giải thích tại sao số nước miễn thị thực cho
Việt Nam chỉ bằng 1/4 Singapore, thấp hơn cả Lào, Campuchia và Đông
Timor.
Cần sự vào cuộc của cả xã hội
Đặt câu hỏi về thói xấu khi đi du lịch của người Việt, có lẽ câu trả
lời có cả những lí do khách quan từ tồn tại lịch sử, tuy nhiên, nguyên
nhân chủ yếu nhất vẫn do sự thiếu hiểu biết về hành xử khi đi du lịch,
sự vô ý thức trong bảo vệ hình ảnh bản thân, hình ảnh quốc gia của du
khách Việt; đồng thời chưa có một chế tài nào đủ nghiêm, đủ mạnh để ràng
buộc du khách phải cư xử văn minh. Tất cả vẫn hoàn toàn trông chờ vào
sự tự giác, nhưng xem ra chỉ tự giác thì chưa đủ. Do đó, theo ông Nguyễn
Tiến Đạt, Phó Tổng Giám đốc Công ty TransViet, cơ quan quản lý Nhà nước
cần ban hành bản quy tắc văn minh du lịch và tuân thủ pháp luật khi đi
du lịch; phát động các chương trình quốc gia liên quan; đồng thời đưa
quy tắc này vào Luật Du lịch sửa đổi năm 2016. Bên cạnh đó, cần có chế
tài xử phạt các khách và công ty du lịch vi phạm như cách mà một số quốc
gia khác đã làm. Chẳng hạn, với các khách vi phạm luật ở nước ngoài như
ăn cắp, bỏ trốn, hành nghề bất hợp pháp... cần tùy theo mức độ vi phạm
để xử lý. Trong trường hợp vi phạm nặng, khách có thể bị cấm xuất cảnh
trong một khoảng thời gian hoặc cấm vĩnh viễn; công ty có thể bị tước
giấy phép... Thời gian qua, TransViet Travel cũng là một trong những
doanh nghiệp du lịch đi đầu trong công tác tuyên truyền, nâng cao ý thức
khi đi du lịch cho du khách Việt. Công ty đã tự làm tờ rơi về văn minh
du lịch và phát cho khách tại sân bay Nội Bài, Tân Sơn Nhất, các hội chợ
du lịch... đồng thời đang triển khai lập facebook về văn minh du lịch
để trong việc tiện tuyên truyền...
Tờ rơi về văn minh du lịch của TransViet Travel.
Ông Nguyễn Văn Mỹ cũng cho rằng, cần phải có một cơ quan độc lập xác
định trách nhiệm và xử lý vi phạm về văn minh du lịch của từng cá nhân
và đơn vị tổ chức, tránh hô hào suông và đổ lỗi cho tập thể. Ở một góc
độ khác, ông Trịnh Lê Anh, Giảng viên Khoa Du lịch học, Trường Đại học
Khoa học, Xã hội và Nhân văn Hà Nội đặc biệt nhấn mạnh tới vai trò của
những người điều hành tour, bán tour và đặc biệt là hướng dẫn viên. Đa
phần khách mua tour đều là những người còn thiếu thông tin, thiếu kỹ
năng khi ở nước ngoài. Vì thế, hướng dẫn viên phải có trách nhiệm đưa ra
những khuyến cáo, lời khuyên cho du khách. Thực tế chứng minh, nếu du
khách được công ty du lịch và hướng dẫn viên sâu sát nhắc nhở thì tỷ lệ
hạn chế các hành vi xấu sẽ đạt tới 70 - 80%. Trong cuộc Tọa đàm về “Nâng
cao hình ảnh du khách Việt” vừa được tổ chức ngày 31-3, Hiệp hội Du
lịch Việt Nam cũng đã ban hành một dự thảo về quy tắc ứng xử dành cho du
khách Việt. Bộ quy tắc quy định chi tiết những hành vi nên và không nên
làm trong văn hóa ứng xử với những người xung quanh, với môi trường du
lịch, quốc gia, dân tộc và đề xuất 10 hành động đẹp thể hiện văn minh du
lịch là: giữ nụ cười thân thiện; nói “xin chào” khi gặp, “xin lỗi” khi
sai; “cảm ơn” khi nhận; “xin vui lòng” khi yêu cầu; giúp đỡ, nhường chỗ
cho người lớn tuổi, trẻ em, phụ nữ mang thai; đúng giờ và xếp hàng theo
thứ tự; bỏ rác đúng cách, đúng nơi; không gây ồn ào, lãng phí thực phẩm;
hạn chế hút thuốc lá nơi công cộng; cảm ơn sự phục vụ của các nhân viên
và vỗ tay tán thưởng khi kết thúc biểu diễn; quan tâm giúp đỡ và chia
sẻ với thành viên cùng đoàn; bồi dưỡng cho nhân viên phục vụ khi hài
lòng (trừ một số quốc gia không thích thông lệ “Tip”). Tuy nhiên, theo
ông Vũ Thế Bình, Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội, những nội dung này
cần được thể hiện một cách dễ hiểu, sinh động, dễ nhớ bằng các hình ảnh,
clip minh họa mới có thể tạo hiệu ứng tốt.
Những năm gần đây, nhiều người Việt đi nước ngoài theo hình thức du
lịch. Nếu vẫn giữ những thói quen xấu đã được nhận diện thì có lẽ người
Việt sẽ dần nổi tiếng theo cách chẳng ai muốn. Thực tế cho thấy, thời
gian qua, dù kinh tế Nhật Bản khó khăn nhưng đi đến đâu họ cũng vẫn được
kính trọng bởi ứng xử văn minh, văn hóa. Ngược lại, Trung Quốc đã trở
thành cường quốc có nền kinh tế lớn thứ hai thế giới nhưng du khách
Trung Quốc vẫn chưa tạo được thiện cảm cho quốc tế khi đi du lịch nước
ngoài, thường gây ồn ào, mất trật tự, không giữ vệ sinh... Điều này
chứng tỏ vị thế văn hóa của mỗi quốc gia không được nhận diện thông qua
kinh tế mà qua lối sống, cách ứng xử của công dân ở quốc gia đó. Vì thế,
đã đến lúc cả xã hội bao gồm cả các cơ quan chức năng, cơ quan quản lý
du lịch, công ty du lịch, cơ sở đào tạo du lịch và quan trọng nhất là du
khách Việt đều phải bắt tay để cùng nỗ lực thay đổi những thói quen,
hành vi xấu khi tham gia du lịch. Đây cũng là cách để Việt Nam xây dựng
hình ảnh đẹp trong mắt bạn bè quốc tế, mời gọi họ đến với du lịch Việt
Nam.