Nép mình bên dòng sông Cầu thơ mộng, làng Kim Đôi (xã Kim Chân, thành phố Bắc Ninh) không chỉ được biết đến những với nét văn hóa độc đáo mà còn nổi tiếng với truyền thống hiếu học có số người đỗ đạt học hàm, học vị nhiều nhất trong cả nước. Ngày nay, kế thừa truyền thống quý báu đó, Kim Đôi đã và đang là một điểm sáng về phong trào khuyến học, khuyến tài…

Tự hào rạng danh đất học

Không phải ngẫu nhiên khi Kim Đôi còn có tên là “Làng Tiến sỹ”. Theo thống kê, trên cả nước có 20 làng khoa bảng thì Bắc Ninh có tới 4 làng trong đó Kim Đôi là tiêu biểu hơn cả. Lịch sử ghi nhận, trong các triều đại phong kiến Việt Nam, làng Kim Đôi đã có tới 25 vị thi đỗ tiến sỹ trong đó 18 vị thuộc họ Nguyễn, 7 vị thuộc họ Phạm. Họ Nguyễn ở Kim Đôi cũng là dòng họ duy nhất ở nước ta có tới 13 đời liên tiếp đỗ đại khoa, trong đó có 9 anh em, chú cháu cùng làm quan đại thần một triều; có gia đình có tới 5 anh em ruột đều đỗ tiến sỹ trong thời gian từ năm 1466 đến 1475, ở độ tuổi từ 15 đến 19, đặc biệt có hai anh em cùng đỗ một khoa. Ngợi ca tài năng của con cháu họ Nguyễn làng Kim Đôi, Vua Lê Thánh Tông đã ban cho 8 chữ vàng: “Kim Đôi gia thế chu tử mãn triều” (Dòng họ Kim Đôi áo đỏ áo tía đầy triều). Đặc biệt, 2 vị Tiến sĩ là Nguyễn Nhân Bị và Nguyễn Nhân Phùng còn là thành viên của nhóm “Nhị thập bát tú” tham gia trong Hội Tao đàn do vua Lê Thánh Tông làm chủ hội, được vinh dự khắc tên vào bia Văn Miếu Thăng Long. Cùng với họ Nguyễn, dòng họ Phạm cũng là một dòng họ giàu truyền thống, đóng góp nhiều vị đại khoa làm rạng danh thêm cho làng khoa bảng Kim Đôi.

Đẩy mạnh khuyến học, khuyến tài để viết tiếp những “Bảng vàng”…

Theo người dân Kim Đôi thì khuyến học, khuyến tài đã được ông cha họ thực hiện từ hàng trăm năm trước. Trong lịch sử, dòng họ Nguyễn ở làng Kim Đôi đã có cách gây quỹ khuyến học rất độc đáo. Từ nhiều đời nay, họ Nguyễn đã để lại 5 sào ruộng gọi là “Ruộng khuyến học”. Hàng năm, con cháu trong dòng họ cấy cày, trồng trọt, sản xuất hoặc cho thuê để từ đó lấy tiền gây quỹ. Kế thừa và phát huy truyền thống hiếu học của cha ông, thực hiện chủ trương xây dựng “xã hội học tập”, những năm qua nhân dân Kim Đôi đã tiếp tục đẩy mạnh công tác khuyến học, khuyến tài. Cùng với việc duy trì và mở rộng “Ruộng khuyến học”, các dòng họ trong làng đều thành lập “Quỹ khuyến học”. Phong trào xây dựng “Gia đình khuyến học”, “Dòng họ khuyến học” ngày càng phát triển mạnh mẽ. Chuyện học hành, thi cử của con em đã luôn được các gia đình quan tâm, tạo những điều kiện thuận lợi nhất.

Với suy nghĩ giản dị mà mộc mạc, “cho con nén vàng không bằng cho con gang chữ”, phong trào khuyến học, khuyến tài đã ăn sâu, lan rộng trong nếp nghĩ, cách làm của mỗi người dân làng Kim Đôi. Bám sát phương châm học để làm người, học để xóa nghèo và xây dựng quê hương, Chi hội Khuyến học Kim Đôi đã luôn chú trọng đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động các gia đình, dòng họ khắc phục những khó khăn vươn lên xây dựng gia đình ấm no, hạnh phúc, chăm lo nuôi dạy con cháu một cách khoa học, tạo điều kiện cho con cháu được học hành. Các tiêu chí về gia đình hiếu học, dòng họ hiếu học cũng được phổ biến đến từng hộ gia đình, dòng họ để mọi người cùng nắm được và có phương hướng phấn đấu. Đặc biệt, song song với việc đẩy mạnh tuyên truyền các điển hình tiên tiến; biểu dương các tấm gương hiếu học, gia đình, dòng họ hiếu học; Chi hội Khuyến học thôn còn làm tốt công tác phát triển hội viên; thường xuyên đẩy mạnh phong trào thi đua xây dựng gia đình hiếu học, dòng họ khuyến học từ đó làm cơ sở cho cuộc vận động xây dựng “xã hội học tập”.

Vai trò của các dòng họ ở Kim Đôi tiếp tục được khẳng định trong kế thừa và phát huy truyền thống khoa bảng của quê hương. Đã thành thông lệ, ngày mùng 3 tết hàng năm, họ Nguyễn đã đều tiến hành gặp mặt, trao thưởng cho các cháu thi đạt học sinh giỏi từ cấp huyện trở lên và các cháu đỗ đại học, cao đẳng. Không chỉ dừng lại ở đó, vì số lượng cử nhân trong họ ngày càng nhiều, có nhà có tới 3, 4 người con cùng đỗ đại học nên họ Nguyễn còn quyết định tổ chức vinh danh ở một cấp bậc cao hơn dành cho những người đã trở thành thạc sỹ, tiến sỹ theo định kỳ 5 năm một lần. Noi gương họ Nguyễn, các dòng họ khác trong thôn đã có rất nhiều hình thức động viên, biểu dương, khen thưởng con cháu có thành tích trong học hành, đỗ đạt; đồng thời phê bình, nhắc nhở, uốn nắn các cháu còn mải chơi, ngại học.

Tới thăm gia đình anh Nguyễn Xuân Đông - Giảng viên trường Đại học Chính trị, Bộ Quốc phòng - chúng tôi bắt gặp hình ảnh anh đang hướng dẫn con gái ôn bài cũ. Anh Đông tâm sự, đã thành nếp, các buổi tối trong tuần thì hầu hết các gia đình ở Kim Đôi đều dành không gian thuận lợi nhất để con em tập trung học bài. Tìm hiểu được biết, anh Nguyễn Xuân Đông là một trong những tấm gương tiêu biểu về ý chí quyết tâm và ham học ở địa phương. Không có điều kiện học đại học như bạn bè, sau khi học xong trung học chuyên nghiệp Xuân Đông đã thi đỗ đại học, vừa học vừa làm rồi trở thành giảng viên kiêm nhiệm của trường Đại học Chính trị. Hiện anh đang theo học Thạc sỹ kinh tế tại Học viên Chính trị.

Theo ông Nguyễn Văn Trọng, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND Kim Chân, Kim Đôi là thôn đi đầu trong xã về hoạt động khuyến học, khuyến tài. Một điểm nhấn nổi bật của Kim Đôi thời gian qua là đã phát huy được sức mạnh tổng hợp của các lực lượng trong tham gia thực hiện công tác khuyến học, khuyến tài. Hàng năm trong dịp hè, Chi đoàn Thanh niên thôn đã vận động nhiều bạn sinh viên các trường đại học là con em của quê hương tình nguyện giảng dạy cho các em học sinh trong làng. Cùng với việc thường xuyên tuyên truyền, vận động nhân dân, Chi hội khuyến học thôn đã chủ động phối hợp với Chi đoàn Thanh niên, Hội đồng hương Kim Đôi tổ chức các buổi tư vấn trước mùa thi đại học, cao đẳng cho học sinh nhằm định hướng đúng đắn cho các em về con đường lập thân, lập nghiệp; giúp đỡ các em học đại học tại Hà Nội… Nhờ vậy, trong gia đoạn 2011 - 2013, riêng thôn Kim Đôi đã có 85 em thi đỗ các trường đại học, cao đẳng công lập, 99 em đạt giải Học sinh giỏi cấp Thành phố trở lên. Quỹ khuyến học của các dòng họ, đoàn thể trong thôn đã đạt gần 150 triệu đồng.

Kế thừa và phát huy truyền thống hiếu học của cha ông, với sự quan tâm, tạo điều kiện của mọi gia đình, lớp lớp con em “Làng Tiến sỹ” Kim Đôi đã và đang ra sức học tập, rèn luyện để cùng nhau viết tiếp những “Bảng vàng” chói lọi mà cha ông để lại, từng bước góp phần dựng xây quê hương Kim Đôi mạnh giàu, hạnh phúc./.

Tạ Quang Đạo & Nguyễn Xuân Trường